1. Reguły
Zabawa – ważna sprawa.
„Żeby się rozwijać dziecko potrzebuje spotkań z kimś większym od samego siebie”.
Analiza wychowawczych aspektów zabawy jest szczególnie potrzebna obecnie, gdy zdecydowanie wydłuża się okres rozwojowy dzieci i młodzieży. Spora grupa osób młodych w ogóle nie osiąga takiej dojrzałości, która jest konieczna, by dany człowiek mógł prawidłowo funkcjonować w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym. Jednocześnie obserwujemy inne zjawisko, które powinno niepokoić wychowawców. Otóż przedłużony okres dzieciństwa i dojrzewania, który jest jednym z wyraźnych znaków kryzysu instytucji wychowawczych i całej naszej cywilizacji, zaczął być traktowany jako pozytywne osiągnięcie cywilizacyjne.
Tymczasem zabawa stanowi cenną formę aktywności we wszystkich okresach życia człowieka, gdyż zaspakaja jego wielorakie potrzeby: fizyczne, psychiczne, duchowe i społeczne. Zabawa to nie tylko odpoczynek, rekreacja czy miły sposób spędzania wolnego czasu. Zabawa to także jeden ze sposobów uczenia się siebie i świata, np. poprzez różnego rodzaju gry, konkursy, różne formy rywalizacji. Zabawa stwarza szansę nabywania określonych kompetencji fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych. Rozwija sprawność myślenia, wzbogaca słownictwo, poszerza granice fantazji, wyrabia refleks, cierpliwość, wytrwałość. Umożliwia uczenie się określonych ról społecznych oraz relacji międzyludzkich. Niektóre formy zabawy posiadają ponadto wymiar terapeutyczny. W pierwszych latach życia zabawa okazuje się podstawowym a czasem nawet jedynym sposobem na diagnozowanie trudności danego dziecka i na udzielenie mu odpowiedniej pomocy.
Z faktu, że zabawa jest cennym i potrzebnym elementem ludzkiego życia, nie wynika, że należy akceptować każdą jej formę i treść. Istnieją tu bowiem konkretne granice, których przekroczenie może powodować bardzo negatywne konsekwencje w wymiarze indywidualnym i społecznym. Zabawa jest bowiem elementem prawdziwego życia. Bywa wręcz szkołą życia. Ma to miejsce szczególnie w dzieciństwie i wiąże się z faktem, że w pierwszych latach swego rozwoju dziecko nie potrafi odróżnić zabawy od zjawisk i zachowań, które zabawą już nie są. Lęka się ono filmu grozy czy jakiejś postaci ze snu tak samo, jak obiektywnej rzeczywistości i prawdziwych zagrożeń. Ale także wtedy, gdy dany wychowanek wyraźnie już odróżnia zabawę od innych rodzajów aktywności, forma i treść zabawy powinna podlegać określonym kryteriom i ograniczeniom. Nawet najweselsza i najbardziej fantazyjna zabawa jest bowiem częścią prawdziwego życia i zostawia ślady w psychice i w sposobie kontaktowania się wychowanka z samym sobą oraz ze światem zewnętrznym.
Skoro sposób bawienia się nie jest obojętny moralnie i - jak każda forma świadomej i dobrowolnej aktywności człowieka - podlega ocenie moralnej, to warto w tym miejscu podjąć próbę prostego zdefiniowania moralności. Moralność to zdolność człowieka do odróżniania tych zachowań, które go krzywdzą i niszczą od zachowań, które służą jego dobru i rozwojowi. Zabawa podlega ocenie moralnej właśnie dlatego, że może być miejscem rozwoju lub krzywdy. Wprowadza przecież w konkretny świat pojęć, przeżyć i więzi. Nie może być zatem zjawiskiem neutralnym moralnie. Formy i treści zabawy - nawet te najbardziej spontaniczne - nie są czymś przypadkowym. Są one wyrazem sytuacji życiowej danej osoby, odsłaniają jej potrzeby, zainteresowania, przeżycia, sposoby myślenia, wartościowania a także sposoby odnoszenia się do siebie i innych. Są przez to ważnym sprawdzianem moralnej wrażliwości i dojrzałości.
Warto w tym kontekście dokonać rozróżnień podstawowych pojęć z zakresu moralności, które towarzyszą nam w całym życiu. Do najważniejszych z nich należą następujące terminy: krzywda, wina moralna, odpowiedzialność, zadośćuczynienie. Krzywdą jest każde działanie (myśli, słowa lub czyny), które szkodzi samemu zainteresowanemu lub innym ludziom. Wina moralna to sytuacja, w której dany człowiek wyrządza krzywdę sobie lub innym w sposób świadomy i dobrowolny. Na ile jego działanie wynika z ograniczonej świadomości lub wolności, na tyle zmniejszona zostaje jego odpowiedzialność moralna. Zadośćuczynienie to takie zachowanie, które oznacza uznanie popełnionych błędów i wyrządzonych krzywd - także tych wyrządzonych nieświadomie lub nie dobrowolnie - i które umożliwia zlikwidowanie a przynajmniej złagodzenie konsekwencji błędnych zachowań.
Właściwie zorganizowana zabawa powinna uczyć i rozwijać a nie szkodzić czy uzależniać. Właśnie dlatego dzieci potrzebują obecności, wsparcia i pomocy wychowawczej w odniesieniu do form i treści zabaw. Już sama obecność odpowiedzialnego wychowawcy stymuluje u wychowanków szukanie zdrowszych i dojrzalszych form zabawy i rekreacji. Wychowanie to oczywiście nie tylko kontrolowanie i zabranianie, chociaż taka forma oddziaływania bywa czasem konieczna. Wychowanie poprzez zabawę to przede wszystkim proponowanie i promowanie zachowań pożądanych, np. zabaw opierających się na myśleniu, na posługiwaniu się książkami, słownikami, na malowaniu, śpiewaniu, na rozwijaniu różnych form kreatywności. Żyjemy w czasach gwałtownych przemian społecznych, ekonomicznych i obyczajowych. Czasy przełomu niosą ze sobą nie tylko określone szanse lecz także konkretne zagrożenia. W naszym społeczeństwie jest wiele osób, rodzin i całych środowisk, które przeżywają kryzys. A gdy człowiek przeżywa kryzys, wtedy także wszelkie formy jego aktywności są naznaczone kryzysem i wypaczone. Dotyczy to także sfery zabawy i rozrywki, która w czasach kryzysu może przemieniać się w sferę cierpienia, krzywdy i zaburzeń. Warto przypominać samemu sobie i wszystkim wychowankom tę podstawową prawdę, iż życie przynosi prawdziwą radość wtedy, gdy się nim nie bawimy. Gdy traktujemy je na serio, czyli z miłością i odpowiedzialnością. Miłość i odpowiedzialność to coś bardzo poważnego. Ale to właśnie odpowiedzialna miłość przynosi tę jedyną radość, która jest prawdziwa: radość nieoczekiwaną i trwałą. Takiej radości nie możemy sobie zagwarantować żadną zabawą, gdyż jest ona konsekwencją dojrzałego stylu życia.
Organizując zabawy dla swojego dziecka pamiętam aby rozwijać w nim:
cnotę porządku i wytrwałości.
- «« poprz.
- nast.